11 lut 2010

POLEMIKA Z PIĘCIOMA ZASADAMI LUTERANIZMU




Pięć zasad protestantyzmu to pięć podstawowych zasad teologii protestanckiej, wyrażonych w języku łacińskim jako: Sola scriptura ("Tylko Pismo"), Sola fide ("Tylko wiarą"), Sola gratia ("Tylko łaska"), Solus Christus ("Tylko Chrystus"), Soli Deo gloria ("Tylko Bogu chwała"). Pojawiły się one w XVI wieku podczas reformacji luterańskiej i do dziś pozostają podstawą teologiczną protestantyzmu.

Poglądy Lutra będą zapisywane kursywą, zaczerpnięte został one z Wikipedii.


 

Sola scriptura

1.Smaowystarczalność Biblii

Luteranie wyrażają pogląd, iż nie tylko papież, czy ojcowie Kościoła mogą się mylić w głoszonych przez siebie doktrynach, ale także sobór powszechny. Ponadto protestanci odrzucają nieomylność nie tylko magisterium Kościoła, lecz także postanowień własnych synodów.[więc Luter też powinien być uważany za omylnego ;)]

W opinii protestantów Pismo Święte jest zjednoczone z mocą Ducha Świętego, aby stworzyć w Kościele akceptację dla wyrażonego w nim nauczania. Dlatego też nie stanowi ono martwego przekazu, lecz gdy jest zwiastowane, czytane lub słuchane, zawsze towarzyszy mu moc Boża.

W zasadzie tej kryje się wewnętrzna sprzeczność:

Dlaczego ludzka autorytet miałby być omylny , skoro czytającego Biblie oświeca Duch Św. ?

Dlaczego Duch Św. oświecający każdego czytającego Biblie nie zabezpiecza autorytetu przed pomyłką?

Kanon Biblii ułożony został przez autorytet Kościoła, który według Lutra jest omylny !


 

Autentyczne nauczanie Pisma Św. ukazuje całkiem odmienny obraz. Słowo Boże, Duch Św. i ludzki autorytet są nieodłączne i konieczne dla zachowania depozytu wiary.

Dz 15:28 BT "Postanowiliśmy bowiem, Duch Święty i my, nie nakładać na was żadnego ciężaru oprócz tego, co konieczne."

2P 1:19 BT "Mamy jednak mocniejszą, prorocką mowę, a dobrze zrobicie, jeżeli będziecie przy niej trwali jak przy lampie, która świeci w ciemnym miejscu, aż dzień zaświta, a gwiazda poranna wzejdzie w waszych sercach."

Apostołowie roszczą sobie prawo do asystencji Ducha Św. przy podejmowaniu decyzji. Nie jest to uzurpacja ale wierność słowom Jezusa:

J 16:13 BT "Gdy zaś przyjdzie On, Duch Prawdy, doprowadzi was do całej prawdy. Bo nie będzie mówił od siebie, ale powie wszystko, cokolwiek usłyszy, i oznajmi wam rzeczy przyszłe."

Apostołom dano poznać tajemnice wiary, po to aby wszystkim głosili zdrową doktrynę:

Mt 13:11 Bp "Odpowiedział: - Wam dano poznać tajemnicę królestwa niebieskiego, a im tego nie dano."

Mk 16:15 Bp "I powiedział im: - Idźcie na cały świat, głoście ewangelię całemu stworzeniu."

2Tm 1:14 Bp "Strzeż tego cennego dobra z pomocą Ducha Świętego, który w nas mieszka."

Aby uczniowie sporstali temu zadaniu Zbawidziel udzielił im swojego autorytetu:

Lk 10:16 Bp "Kto was słucha, Mnie słucha. Kto wami gardzi, Mną gardzi; a kto Mną gardzi, gardzi Tym, który Mnie posłał."


 

2."Pismo wyjaśnia Pismo"

Protestantyzm naucza, że wszystkie doktryny i przykazania obowiązujące chrześcijanina są w sposób jasny i niedwuznaczny przedstawione w Biblii. Implikacja tej tezy prowadzi do negacji konieczności istnienia innych interpretatorów Pisma Świętego poza samą Biblią (z łac. Scriptura scripturam interpretatur – "Pismo wyjaśnia Pismo"), w myśl przekonania, iż wystarczająca jasność Biblii wyklucza nawet taką potrzebę.

Zrozumienie Pisma Świętego przez człowieka nie wymaga zatem żadnych szczególnych predyspozycji, jak np. wykształcenia teologicznego i pozostaje dostępne dla każdego.

Absurdalność tego założenia doskonale ilustruje scena z Dziejów Apostolskich:

Dz 8:30-34 Bp "Gdy Filip dobiegł, usłyszał, że czyta proroka Izajasza. Zapytał więc: 'Czy ty rozumiesz, co czytasz?'(31) Odpowiedział: 'Skąd bym mógł, skoro mi nikt nie objaśni' i poprosił Filipa, aby wsiadł do wozu.(32) A urywek Pisma, który czytał, był następujący: 'Jak owca na zabicie prowadzona, jak milczący baranek, gdy go strzygą, tak on nie otwiera ust.(33) W chwili uniżenia nie przyznano mu słuszności, któż opisze jego ród, bo życie jego z ziemi będzie wymazane'.(34) Zapytał dworzanin Filipa: 'Proszę cię, o kim to prorok mówi, o sobie, czy o kimś innym?'"

To właśnie dzięki Apostołom powołanym przez Jezusa i ludziom ustanowionym przez nich Ewangelia była głoszona, wyjaśniana i zachowywana przed fałszywą interpretacją:

2P 3:15-17 Bp "A cierpliwość Pana naszego uważajcie za zbawienie, jak to dzięki udzielonej mu mądrości napisał wam również umiłowany brat nasz Paweł.(16) Pisze też o tym i we wszystkich listach. Są w nich pewne sprawy trudne do zrozumienia, które niedouczeni i nieutwierdzeni przekręcają na własną swoją zgubę, podobnie jak inne Pisma.(17) Wy natomiast, umiłowani, wiedząc już o tym, strzeżcie się, abyście nie dali się uwieść błędom ludzi bezbożnych i zachowali swą stałość."

2Tm 4:2 Bp "głoś naukę, nalegaj - w porę czy nie w porę - przekonuj, karć, napominaj z całą cierpliwością i umiejętnością."

Tt 2:1 Bp "Ty zaś mów to, co zgodne jest ze zdrową nauką."


 

3.Tylko Biblia jest natchnionym Słowem Bożym

Protestantyzm naucza, że wszystkie doktryny i przykazania obowiązujące chrześcijanina są w sposób jasny i niedwuznaczny przedstawione w Biblii.

Nowy Testament powstawał na przestrzeni pięćdziesięciu lat, a na ustalenie się kanonu trzeba było poczekać kolejne dwieście. W okresie tym chrześcijanie kierowali się nie tylko pismami ale również naukami przekazywanymi.

Słowo pisane i głoszone ustnie miało w Nowym Testamencie taką sama doniosłość jako podstawa wiary:

2Tes 2:15 BT "Przeto, bracia, stójcie niewzruszenie i trzymajcie się tradycji, o których zostaliście pouczeni bądź żywym słowem, bądź za pośrednictwem naszego listu."

1Tes 2:13 BT "Dlatego nieustannie dziękujemy Bogu, bo gdy przyjęliście słowo Boże, usłyszane od nas, przyjęliście je nie jako słowo ludzkie, ale - jak jest naprawdę - jako słowo Boga, który działa w was wierzących."

2J 1:12 BT "Wiele mógłbym wam napisać, ale nie chciałem użyć karty i atramentu. Lecz mam nadzieję, że do was przybędę i osobiście z wami porozmawiam, aby radość nasza była pełna."

1Kor 11:34 BT "Jeżeli ktoś jest głodny, niech zaspokoi głód u siebie w domu, abyście się nie zbierali ku potępieniu [waszemu]. Co do reszty, zarządzę, gdy do was przybędę."

1J 2:24 BT "Wy zaś zachowujecie w sobie to, co słyszeliście od początku. Jeżeli będzie trwało w was to, co słyszeliście od początku, to i wy będziecie trwać w Synu i w Ojcu."


 

Celem misji Apostołów nie było propagowanie Księgi, ale głoszenie żywego Słowa Boga – Jezusa:

Hbr 1:1-3 Bp "Bóg, który niegdyś przemawiał do ojców wielokrotnie i w różny sposób przez proroków,(2) w tych czasach ostatecznych przemówił do nas przez Syna. Jego ustanowił spadkobiercą wszystkich dóbr, przez Niego też uczynił wszystko, co jest stworzone.(3) On, jako odbicie ukazujące Jego chwałę i jako obraz Jego istoty, podtrzymuje wszystko swoim potężnym słowem. On dokonał oczyszczenia z grzechów i zasiadł w niebie po prawicy (Bożego) Majestatu."

1Kor 2:2 Bp "Postanowiłem bowiem, że nie będę wśród was znał niczego poza Jezusem Chrystusem i to ukrzyżowanym."

2Kor 4:5 Bp "Nie głosimy siebie, lecz Jezusa Chrystusa jako Pana, a siebie uważamy za wasze sługi dzięki Jezusowi."

1J 1:1-3 Bp "Piszemy wam o Słowie życia, o tym, które było od początku, któreśmy słyszeli i widzieli na własne oczy, w któreśmy się wpatrywali i którego dotykały nasze dłonie. -(2) Życie to objawiło się, a my widzieliśmy je i dlatego dajemy świadectwo i głosimy wam życie wieczne, które było u Ojca, a nam się objawiło. -(3) To, cośmy widzieli i słyszeli, głosimy również wam, abyście i wy mieli z nami łączność. A nasza łączność jest (łącznością) z Ojcem i Synem Jego Jezusem Chrystusem."


 

Sola fide

Sola fide (łac.: jedynie wiarą) - doktryna chrześcijańska, według której grzeszny człowiek może przyjąć Boże przebaczenie jedynie przez wiarę w Jezusa Chrystusa. Bóg jednak udziela przebaczenia i usprawiedliwienia tym, którzy uwierzą w Jezusa. Słowo "tylko" (sola) użyte jest w celu podkreślenia, że uczynki człowieka nie stanowią podstawy dla jego usprawiedliwienia.

Twierdzenie o wystarczalności samej wiary jest wynikiem błędnej interpretacji nauczania św. Pawła.

Apostoł odrzucał twierdzenie, że zbawienie można osiągnąć przez przestrzeganie Prawa Mojżeszowego:

Rz 7:1-6 Bp "Czyż nie wiecie, bracia - mówię do tych, którzy znają Prawo - że Prawo sprawuje władzę nad człowiekiem tak długo, dopóki on żyje?(2) Podobnie zamężna kobieta podlega prawu męża, dopóki on żyje. Skoro mąż umrze, nie wiąże jej prawo męża.(3) Gdyby więc za jego życia należała do innego mężczyzny, nazwano by ją cudzołożnicą. Skoro zaś mąż umrze, uwalnia się ona spod prawa, i należąc do innego mężczyzny, nie popełnia cudzołóstwa.(4) Tak i wy, moi bracia, dzięki ciału Chrystusa umarliście dla Prawa, by stać się własnością innego, Zmartwychwstałego, abyśmy owoc nieśli dla Boga.(5) Gdy bowiem żyliśmy tylko ciałem, podlegaliśmy grzesznym żądzom, istniejącym w nas i podniecanym przez Prawo oraz przynoszącym owoc, który sprowadzał śmierć.(6) Teraz, umarli dla Prawa, które nas wiązało, wolni jesteśmy od niego, tak że jesteśmy sługami, którzy cieszą się nowym duchem a nie starą literą."

Według autentycznego nauczania Pawła zbawić może jedynie wiara działająca przez miłość, co jednoznaczne jest ze spełnianiem "dobrych czynów":

Ga 5:6 Bp "W Chrystusie Jezusie bowiem nie ma znaczenia ani obrzezanie, ani jego brak, lecz liczy się wiara ujawniająca swą moc dzięki miłości."

Ef 2:10 Bp "Dziełem Jego jesteśmy, stworzeni w Chrystusie Jezusie dla dobrych czynów, które Bóg od dawna określił, abyśmy je spełniali."

Kol 1:10 Bp "Abyście postępowali w sposób godny Pana i we wszystkim podobali się Jemu, przynosząc owoc wszelkich dobrych uczynków i wzrastając w poznaniu Boga."

Tt 3:8 Bp "Jest to nauka godna wiary, chcę, żebyś to wciąż podkreślał: Ci, którzy uwierzyli Bogu, niech się starają usilnie spełniać dobre uczynki. To właśnie jest dobre i pożyteczne dla ludzi."

Teoria sola fidei jest wprost odrzucona przez Ewangelię Mateusza i List św. Jakuba:

Mt 19:16-18 Bp "Pewien człowiek przystąpiwszy do Niego powiedział: - Nauczycielu, co dobrego mam uczynić, aby posiąść życie wieczne?(17).... Jeśli chcesz wejść do życia, to zachowuj przykazania.(18) Pyta Go: - Które? - 'Nie będziesz zabijał - odpowiedział Jezus - nie będziesz cudzołożył, nie będziesz kradł, nie będziesz fałszywie zeznawał."

Mt 25:34-35 Bp "Wtedy król powie tym po prawej stronie: Chodźcie, błogosławieni mojego Ojca, weźcie w posiadanie królestwo przygotowane dla was od stworzenia świata.(35) Bo byłem głodny, a nakarmiliście Mnie, byłem spragniony, a daliście Mi pić, byłem przychodniem, a przyjęliście Mnie."

Jk 2:17-30 Bp "Tak też wiara nie przejawiająca się w czynach martwa jest sama w sobie.(18) Lecz powie ktoś: Ty masz wiarę, ja zaś mam uczynki. - Pokaż mi twoją wiarę bez uczynków, a ja z uczynków moich pokażę ci wiarę.(19) Ty wierzysz, że Bóg jest jeden? - Dobrze czynisz; ale demony też wierzą i drżą.(20) A czy chcesz przekonać się, słaby człowiecze, że wiara bez uczynków jest bezowocna?(21) Czyż praojciec nasz Abraham nie dzięki uczynkom został usprawiedliwiony, złożywszy syna Izaaka na ołtarzu ofiarnym?(22) Widzisz więc, że wiara współdziała z jego uczynkami i dzięki uczynkom stała się doskonałą.(23) Tak wypełniło się Pismo, które mówi: 'Uwierzył Abraham Bogu i poczytano mu to za sprawiedliwość', i nazwany został przyjacielem Boga.(24) Widzicie więc, że człowiek dostępuje usprawiedliwienia dzięki uczynkom, a nie przez samą tylko wiarę.(25) Podobnie tak i nierządnica Rahab czyż nie dzięki uczynkom dostąpiła usprawiedliwienia, przyjmując zwiadowców a inną drogą ich wyprawiając?(26) Jak bowiem ciało bez ducha jest martwe, tak też martwa jest wiara bez uczynków."


 

Sola gratia

Sola gratia to zasada, że zbawienie przychodzi tylko z łaski Boga jako "niezasłużony dar", a nie jako nagroda za jakiekolwiek zasługi grzesznika. Zbawienie jest więc niezasłużonym darem Boga danym człowiekowi poprzez Jezusa Chrystusa. Chociaż zasadniczo ta doktryna nie sprzeciwia się doktrynie katolickiej, to jednak zawiera istotne różnice: Bóg jest jedynym źródłem łaski, a człowiek w żaden sposób nie może skłonić Boga do dania mu tej łaski lub zwiększenia jej zakresu. Bóg działa sam dla zbawienia człowieka.

Prawdą jest, że pierwszej łaski nikt nie może sobie wysłużyć. Jednak Bóg nie zbawia człowieka bez jego współpracy. Człowiek już obdarzony łaska ma możliwość zdobywania zasług.

1Kor 15:10 Bp "Jednak dzięki łasce Boga jestem tym, kim jestem. Nie zmarnowałem Jego łaski, lecz trudziłem się więcej od wszystkich apostołów. Zresztą nie ja się trudziłem, ale łaska Boża, która jest ze mną."

1Kor 9:24-28 Bp "Czy nie wiecie, że chociaż na stadionie biegną wszyscy zawodnicy, to jednak tylko jeden otrzymuje nagrodę. Dlatego tak biegnijcie, abyście ją osiągnęli!(25) Każdy, kto bierze udział w zawodach sportowych, odmawia sobie wszystkiego. Oni walczą, aby otrzymać w nagrodę wieniec, który przemija, a my walczymy o nagrodę nie przemijającą.(26) Ja więc nie biegnę na oślep, a kiedy uderzam, nie trafiam w próżnię, lecz poskramiam i ujarzmiam moje ciało, abym nauczając innych sam nie odpadł (w zawodach)."

Flp 2:12 Bp "Umiłowani moi, ponieważ zawsze byliście posłuszni, nie tylko wtedy, kiedy byłem z wami, ale jeszcze bardziej teraz pod moją nieobecność, zabiegajcie usilnie z lękiem i drżeniem o własne zbawienie."

Mt 19:17 Bp "Odpowiedział mu: - Dlaczego Mnie pytasz o dobro? Jeden tylko jest dobry. Jeśli chcesz wejść do życia, to zachowuj przykazania."

Mt 19:21 Bp "Jeśli chcesz być doskonałym - rzekł mu Jezus - idź, sprzedaj, co posiadasz, i rozdaj ubogim, a będziesz miał skarb w niebie. Potem przyjdź i chodź za Mną."

Mt 19:29 Bp "A każdy, kto opuścił dom albo braci, albo siostry, albo ojca, albo matkę, albo dzieci, albo zagrody dla mojego imienia, otrzyma stokroć więcej: odziedziczy życie wieczne."

Mt 25:34-35 Bp "Wtedy król powie tym po prawej stronie: Chodźcie, błogosławieni mojego Ojca, weźcie w posiadanie królestwo przygotowane dla was od stworzenia świata.(35) Bo byłem głodny, a nakarmiliście Mnie, byłem spragniony, a daliście Mi pić, byłem przychodniem, a przyjęliście Mnie."

Człowiek w stanie łaski może wyprosić łaski dla innych:

Jk 5:20 Bp "niech wie, że ten, kto nawrócił grzesznika z błędnej drogi, wybawi duszę jego od śmierci i przyczyni się do odpuszczenia wielu grzechów."

Dz 14:23 Bp "Przez wkładanie rąk w czasie postów i modlitw powoływali w każdym Kościele prezbiterów, powierzając ich Panu, w którego uwierzyli."

2Kor 13:9 Bp "Cieszymy się, gdy my jesteśmy słabi, a wy mocni, i modlimy się o wasze udoskonalenie."

Kol 1:9 Bp "Dlatego też i my od dnia, w którym to usłyszeliśmy, nie poprzestajemy modlić się za was i prosić (Boga), abyście w pełni poznali Jego wolę z całą mądrością i zrozumieniem duchowym."

1Tm 2:1 Bp "Polecam więc przede wszystkim zanosić błagania, modlić się, prosić i dzięki czynić za wszystkich ludzi."

Jk 5:14-16 Bp "Choruje ktoś wśród was? Niech wzywa prezbiterów Kościoła i niech się modlą nad nim, namaszczając go olejem w imię Pana!(15) A modlitwa (płynąca z) wiary zbawi dotkniętego słabością i Pan mu ulży, a jeśliby popełnił grzechy, będą mu odpuszczone.(16) Wyznawajcie więc jedni drugim grzechy i módlcie się wzajemnie za siebie, abyście zostali uzdrowieni! Wielką ma moc wytrwała modlitwa sprawiedliwego!"

1J 5:16 Bp "Jeśli ktoś widzi brata popełniającego grzech, który nie sprowadza śmierci, to niech prosi, a (Bóg) takiemu - i wszystkim nie popełniającym grzechu, który sprowadza śmierć - da życie. Istnieje grzech sprowadzający śmierć; i nie mówię, żebyś się za tego (kto go popełnia) modlił."


 

Solus Christus

Nauka ta głosi, że Jezus Chrystus jest jedynym pośrednikiem (orędownikiem) między Bogiem a człowiekiem, odrzuca zatem możliwość i konieczność występowania innych pośredników.

Po drugie: duchowny w kościołach protestanckich nie spełnia funkcji kapłana (działanie w Imieniu Jezusa), lecz pastora (duszpasterza), ministra ustanowień Chrystusowych oraz kaznodziei.

Jedyne pośrednictwo Jezusa nie wyklucza "pośredników do Pośrednika". Ewangelie podają wiele takich przykładów: Maryja na weselu w Kanie, niewiasta kannejska, dworzanin, przyjaciele paralityka, Jair czy setnik.

Jezus Kapłan, Prorok i Król daje ludziom udział w swojej misji:

Uświęcania:

Mt 28:19 Bp "Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody. Chrzcijcie je w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego."

J 20:23 Bp "Komu grzechy odpuścicie, temu są odpuszczone, a komu zatrzymacie, temu są zatrzymane."

Lk 22:19 Bp "Wziąwszy chleb, odmówił modlitwę dziękczynną, połamał go i podał im, mówiąc: - To jest ciało moje, które za was będzie wydane. To czyńcie na moją pamiątkę!"

Władzy:

Mt 16:19 Bp "I tobie dam klucze królestwa niebieskiego i cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a cokolwiek rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie."

Mt 18:18 Bp "Zaprawdę powiadam wam, że cokolwiek zwiążecie na ziemi będzie związane w niebie, a cokolwiek rozwiążecie na ziemi, będzie rozwiązane w niebie."

J 21:16 Bp "Mówi mu znowu: - Szymonie, synu Jana, miłujesz Mnie? - Tak Panie, ty wiesz, że cię kocham - odpowiada (Piotr). Mówi mu: - Paś moje owce."

Nauczania:

Mt 28:19 Bp "Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody. Chrzcijcie je w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego."

Lk 10:16 Bp "Kto was słucha, Mnie słucha. Kto wami gardzi, Mną gardzi; a kto Mną gardzi, gardzi Tym, który Mnie posłał."

Dz 9:15 Bp "Pan mu odpowiedział: 'Idź, bo on jest narzędziem przeze Mnie wybranym, on zaniesie imię moje narodom, królom i synom Izraela."

Jezus dział przez ludzi:

Mk 16:20 Bp "Oni zaś głosili wszędzie (ewangelię), a Pan wspierał ich naukę i potwierdzał znakami, które jej towarzyszyły." Szczegółowo opisane to ostało w Dziejach Apostolskich.


 

Soli Deo gloria

Soli Deo gloria to zasada, że wszelka chwała należna jest jedynie Bogu, odrzucony zostaje kult świętych.

Należy odróżnić cześć oddawaną Bogu, od autentycznego kultu świętych.

W świętych wysławiamy dzieła łaski Bożej.

Mt 22:32 Bp "'Ja jestem Bogiem Abrahama i Bogiem Izaaka, i Bogiem Jakuba' - nie jest Bogiem umarłych, ale żywych."

Syr 44:1-3 BT "Wychwalajmy mężów sławnych i ojców naszych według następstwa ich pochodzenia.(2) Pan sprawił [w nich] wielką chwałę, wspaniałą swą wielkość od wieków.(3) Jedni panowali w swoich królestwach, byli mężami sławnymi z potęgi, doradcami dzięki swemu rozumowi, którzy się wypowiedzieli w proroctwach."

Lk 1:48 Bp "Bo spojrzał na swoją pokorną służebnicę. I odtąd nazywać mnie będą szczęśliwą wszystkie narody."

Ga 2:20 Bp "Już nie ja żyję, lecz żyje we mnie Chrystus. Żyję teraz na ziemi, żyję w wierze Syna Bożego, który mnie umiłował i ofiarował się za mnie."

Hbr 13:7 Bp "Pamiętajcie o waszych przełożonych, którzy głosili wam słowo Boże, a rozważając ostatnie chwile ich życia naśladujcie ich wiarę."

Hbr 12:22-23 Bp "Wy jednak przystąpiliście do góry Syjonu i do miasta Boga żywego, do niebieskiej Jerozolimy i do wielkiej liczby aniołów, do uroczystego zebrania(23) i do zgromadzenia pierwotnych zapisanych w niebie i do sędziego, Boga wszystkich, i do duchów (ludzi) sprawiedliwych udoskonalonych w pełni,"

Ap 5:9-11 Bp "I taką nową pieśń śpiewają: 'Godzien jesteś wziąć księgę i otworzyć jej pieczęcie, bo zostałeś zabity i nabyłeś dla Boga swoją krwią ludzi z każdego pokolenia, różnojęzycznych narodów i ludów,(10) i uczyniłeś ich dla Boga naszego królestwem i kapłanami, a będą królować na ziemi'.(11) I ujrzałem, i usłyszałem głos wielu aniołów dokoła tronu i zwierząt, i Starców, a liczba ich była miriady miriad i tysiące tysięcy."


 


Brak komentarzy:

Prześlij komentarz